Опубликовано Оставить комментарий

Татьяна Ребеко. Понятие архетипа в коллективном бессознательном.

 

Понятие коллективного бессознательного прежде всего связывают с именем Юнга — это швейцарский психоаналитик, врач, последователь Фрейда и создатель своей собственной теории аналитической психологии.
Когда Юнг говорил о коллективном бессознательном, он ссылался в качестве своих предтечей на Платона, Аристотеля, Блаженного Августина, Гартмана. То есть термин «коллективное бессознательное» — это не задумка Юнга, в истории культуры, философии этот термин очень широко представлен. Наверное, заслуга Юнга состоит в том, что он ввел коллективное бессознательное в область медицины, психиатрии и личности, чем, собственно, занимается психология.
Центральным понятием коллективного бессознательного является понятие «архетип». Юнг соотносит архетип с идеей Платона — это как некоторая матрица, некоторая готовность, наша диспозиция поступить как-то, почувствовать что-то. И архетипы относятся не только к нашим формам знания, но и к нашим формам чувствования, реагирования, поведения, охватывает все наши психические способы жизни, начиная с телесных, с инстинктивных основ и заканчивая какими-то духовными проявлениями. В онтологической структуре холодный, самый базовый уровень, тоже представлен архетипами. То есть мы можем думать, что понятие архетипа в этом смысле является таким же необходимым, как точка нуля необходима для того, чтобы мы представили себе натуральный ряд чисел.
Какие архетипы выделял Юнг? Юнг говорил, что есть очень много архетипов, что их существует бесконечное множество. Можно назвать центральные архетипы — это архетип тени, это альтер эго, это не-я, это то, что я не осознаю себя, это архетип анимы и анимуса. Анима — это женские проявления, тенденции, интенции психики мужчины, а анимус — это какие-то мужские тенденции и способы реагирования психики женщины, или, как Юнг писал, модусы реагирования. В том случае, если наше эго (наше я) не очень устойчиво, мы можем быть захвачены этими архетипами. В таком случае мы имеем феномен одержимости либо анимой у мужчин, либо анимусом у женщин.
Еще один из очень важных архетипов, которому и Юнг, и постюнгианцы приписывают большое значение и который много и подробно изучается, — это архетип матери. Потому что предполагают, что мать является, как Юнг писал, началом всех начал и отношение с родной матерью, положенное на эту архетипическую матрицу или на схему взаимодействия, во многом предопределяет наш способ взаимодействия с внешним миром. Если мы имели надежный холдинг, надежные взаимоотношения с матерью, надежный вид привязанности, то мы дальше в жизнь идем смело, потому что мы понимаем, что где-то за нами есть руки, которые в случае чего нас поддержат. Если мы имеем негативный вариант архетипа матери, мы боязливо идем в мир либо нарочито смело, браво, бесшабашно и иногда очень рискованно. Поэтому, например, рискантность нашего поведения — есть такой термин — мы можем соотнести, насколько опыт собственного материнства данного человека был удачным.
Еще одним важным, но не столь разработанным архетипом является архетип отца. Если архетип матери дает нам какую-то витальность, жизненность и силу, ресурсность, то архетип отца можно рассматривать как те схемы поведения, те схемы реагирования, которые нас направляют на некоторую активность и на некий выброс в жизнь. Очень известный современный исследователь Мюррей Стайн выделяет три типа отцовства и связывает их с греческими богами — Уран, Кронос, Зевс. Он выделяет разные типажи реагирования на жизнь и разные автографы поведения у людей в зависимости от того варианта отцовства, который у них присутствует.
В том случае, если у человека доминирует уранический, как он говорил, тип сознания, эта мужская представленность, то такие люди характеризуются ощущением безвременья, ощущением длительности, которая не имеет конца: когда у нас событие, мы не понимаем, когда оно началось, когда оно закончилось, и такая абсолютная безысходность.
Второй тип отцовства, который можно связать с именем Кроноса, — мы имеем линию напряжения между сознанием и личным и коллективным бессознательным, которая пролегает по параметру временных регламентов, четкости, жесткости, такие ананкасты. Мы даже имеем некоторые примеры из нашей культурной, нашей личной социальной истории, например пятилетка в четыре года. Все задавали вопрос: зачем делать план на пять лет, если тут же выполнять его в четыре года?

Но эта озабоченность временем, озабоченность четкой структурой — это развитие коллективного бессознательного.

Но, с другой стороны, этот кронический тип сознания, следуя автору, знаменуется тем, что происходит разрыв с телесностью, то есть это чистые схемы, голые планы, которые никак не связаны с телесной реальностью. Мы имеем целые периоды культурной истории, мы можем просто рассмотреть, когда доминирует тот или иной тип сознания.
И наконец, последний тип сознания — это Зевс, сознание связано с именем Зевса, когда мы имеем жесткую иерархию, как Зевс с Олимпа управлял всеми, и эта жесткая иерархия считается самым продвинутым вариантом архетипа отца.
Еще один из архетипов, который также очень важен, — это архетип ребенка, позволяющий нам прикоснуться к детским состояниям, он означает начало нашей жизни, начало новых начинаний. И этот архетип часто у нас переходит или микшируется с архетипом самости. Для Юнга самость является верховным архетипом, он говорил: «Это Бог внутри нас, это начало и конец всему, из самости появляется эго».
Если взять топологическую модель Юнга и вернуться к идее о том, как коллективное бессознательное организовано, — нам, как людям все-таки левополушарным, проще иметь топологические модели, — то коллективное бессознательное имеет несколько пластов. Один пласт самый архаичный, Юнг называл его психоидное. Потом идут пласты, самые архаичные формы, которые являются прототипами всего, которые недетализированны, — это животные архетипы или прачеловеческие архетипы, включающие в себя самые базовые, самые архаичные, самые негуманизированные эмоции, какие только можно себе представить.
Наконец, идет слой личного бессознательного, и здесь огромный пласт исследований, где показано, как в наше личное бессознательное вторгаются травмы наших предков. То, что не прожито нашими родителями, бабушками и дедушками, оказывает влияние на тот способ поведения, на те предпочтения реагирования — это и есть архетипы, которые доминируют, которые нами овладевают, и мы это, конечно же, не осознаем или мало осознаем.

Например, известен такой факт — меня он в свое время очень потряс — из одного доклада, что люди, пережившие Холокост, но выжившие, разумеется, во втором поколении имеют такое проявление маниакальной радости, что выжили, второе поколение после переживших Холокост, а третье поколение нефертильно. То есть как будто бы эта травма Холокоста или вообще любая травма на третьем поколении выскакивает.И, конечно, как гражданин этой страны и как бы болеющий за эту страну, я думаю: какие травмы выскакивают у нас сейчас? Это, наверное, те травмы, которые прошли наши бабушки и дедушки. Но если подумать, что в коллективном бессознательном нашей страны накоплено огромное количество травм: революция, Гражданская война, Великая Отечественная война, коллективизация и перестройка — это, несомненно, тоже была травма, — то я думаю, что мы сейчас имеем огромный пласт травматического опыта, который мы плохо осознаем, но тем не менее мы действуем.
Говоря про травмы, можно сказать, что существует архетип травмы, и стоит опять вернуться к понятию архетипа. Архетип — это чистая схема, это чистая структура, которая не имеет своего собственного содержания и наполняется содержанием текущего материала. И если у меня сейчас активизируется, скажем, схема героя, архетип героя, то я найду те события в жизни, где я могу быть героем. Если у меня сейчас актуализируется архетип жертвы, я найду те события, те обстоятельства, где я могу быть жертвой.
И этот архетип, как чистая структура, сам по себе имеет иерархию. И наша задача, задача людей, имеющих сознание, — иметь контакт с этими архетипами не в их самой архаичной, негуманизированной форме, потому что мы не можем их контролировать, а все-таки постараться задать себе такой труд понять, что нами движет, какие схемы нас сейчас толкают туда или сюда, и постараться их контролировать, насколько это возможно.

кандидат психологических наук, ведущий научный сотрудник лаборатории психологии способностей и ментальных ресурсов им. В.Н. Дружинина ИП РАН, заведующая кафедрой аналитической психологии ГАУГН
Опубликовано Оставить комментарий

Sai­la Turk­ka: Olen mie­len­ter­veys­kun­toi­li­ja.

”Kun lapsena kaverini haaveilivat lääkärin tai kampaajan ammateista, itselläni oli vain yksi haave – tulla äidiksi. Nyt olen 7- ja 9-vuotiaiden poikien äiti. Unelmasta tuli kuitenkin aikamoinen elämänkoulu.
Ensimmäinen lapsista syntyi 2005, kun olin 23-vuotias. Hän oli vauvana maailman huonoin nukkuja, eikä suostunut nukahtamaan kuin minun viereeni. Puolivuotiaasta asti alkoi vaikein jakso: heräsin hänen takiaan parikymmentä kertaa yössä. Kun hän oli yhdeksän kuukautta, aloimme rauhoittaa häntä tassuttelulla.
Ensimmäistä kertaa kävin ulkona illalla, kun lapsi oli vuoden ja kolme kuukautta. Hän ei kerta kaikkiaan ollut suostunut nukahtamaan, ja palasin kotiin puolenyön jälkeen. Lopulta hän nukahti isän kanssa television ääreen.
Kun tulin uudelleen raskaaksi, olin jo valmiiksi poikki valvomisesta ja katkonaisista unista. Jo raskausaikana minulla oli ajatuksia, että syntyvä vauva olisi annettava adoptioon, etten jaksaisi enää toista samanlaista.

Mie­lia­lat aal­toi­li­vat

Toinen vauva syntyi marraskuussa 2007, ja nukkui onneksi paremmin. Olin kuitenkin valmiiksi uupunut, ja mielialani aaltoilivat. Pari päivää saattoi mennä hyvin, jonka jälkeen minulle tuli taas hirveä olo. Minun oli vaikea hengittää ahdistusoireiden vuoksi. En voinut syödä: tunsin, että minulla oli pala kurkussa. Ajattelin kuitenkin, että imettämisen takia oli pakko saada jostain energiaa, ja saatoin syödä päivän aikana esimerkiksi jonkun suklaapatukan.
Halusin kuolla, haihtua pois. Nyt se kuulostaa itsestänikin järjettömältä, mutta siirsin mielessäni itsemurhaa parilla vuodella eteenpäin, niin että lapset olisivat vähän isompia.
Oireiluni oli alkanut jo varhain. Olin nuoresta elänyt äidin kausittaisen masennuksen varjostamaa elämää. Yläasteikäisenä kirjoitin päiväkirjaan merkityksettömyydestäni ja halustani kuolla. Teini-iässä alkoivat syömishäiriöt ja viiltely. Pidin itseäni rumana ja lihavana, olin dieetillä ja urheilin, saatoin vaikkapa juosta kolme tuntia päivässä. Viikonloppuisin ahmin. Elämässä oli siis ollut kausittaista ahdistusta, jo kun tapasin mieheni 20-vuotiaana.
Mies ajatteli, että pienten lasten äidillä väsymys kuului asiaan. Muutama kuukausi meni mielialojen vaihdellessa. Lopulta helmi-maaliskuussa soitin neuvolaan, koska oloni oli hirveä. Neuvolasta tarjouduttiin soittamaan puolestani terveyskeskukseen, mutta soitin sinne itse. Sain diagnoosin: vaikea synnytyksen jälkeinen masennus ja uupumus. Sain lääkityksen, mutta terveyskeskus ei nähnyt tarvetta keskusteluavulle. Omalääkäri kehotti hankkimaan harrastuksia ja ystäviä. Mikään ei muuttunut paremmaksi.
Asuimme onneksi siskon kanssa lähekkäin. Hänen seurassaan sain aina olla oma itseni. Koska illat olivat minulle vaikeita, sisko ja serkku sopivat, että kävisivät luonani vuorotellen.

Jos jo­ku ky­syi kuu­lu­mi­sia, vas­ta­sin ole­va­ni si­ka­vä­sy­nyt

Kävin tapaamassa Ensi- ja turvakotien liiton Baby blues -työntekijää, jolle kerroin halustani haihtua pois. Hänen toimestaan sain hoitokontaktin psykiatriseen avohoitoon, jossa kävin kaksi kertaa viikossa, tapaamassa psykiatrista sairaanhoitajaa tai psykiatria. Ensimmäisessä tapaamisessa mies oli mukana ja alkoi hahmottaa, että kyse oli jostain muustakin kuin väsymyksestä.
Sijaistava psykiatri sattui kertomaan Kuopion kaupungin perhetukikeskuksesta, jossa oli mahdollista viettää jaksoja, niin että lapset olisivat mukana. Psykiatriselle osastolle en halunnut, koska olisin joutunut eroon lapsista.
Menimme perhetukikeskukseen pariksi kuukaudeksi.  Joku huolehti meistä, koin olevani turvassa. Kaksi kertaa päivässä oli lämmin ruoka. Tapasin samassa jamassa olevia äitejä ja sain puhua heidän kanssaan, myös pahoista ajatuksista. Saimme mennä ja tulla vapaasti, kunhan ilmoitin mihin menisin ja milloin tulisin takaisin. Työntekijät olivat valmiita puhumaan. Jos olin yöllä ahdistunut enkä saanut nukuttua, juttelin yövalvojan kanssa. Sain puhuttua pahaa oloa pois.
Muutimme syksyllä Kuopiosta Mikkeliin. Siellä hoitooni tuli katkos, kun uusi hoitajani joutui sairaslomalle masennuksen takia. Kun hän soitti minulle ja kertoi masennuksestaan, tunsin syyllisyyttä siitäkin, että olin osaltani kuormittanut häntä.
Neljän kuukauden kuluttua muutimme taas miehen työn perässä, joulukuussa Helsinkiin. Mies teki pitkää päivää. En tuntenut Helsingissä ketään ja olin aivan yksin vauvan ja taaperoikäisen kanssa. Aloin käydä kaupungin leikkipuistossa Käpylässä. Kun toiset äidit kysyivät mitä kuuluu, saatoin vastasin joskus rehellisesti, että olin sikaväsynyt tai että tekisi mieli mennä pois. Puistossa ja muuallakin toiset kestivät kuunnella, ja ne, jotka eivät kestäneet, lakkasivat kysymästä.

Pal­lot­te­lua hoi­to­pai­kas­ta toi­seen

Helsingissä omalääkäri totesi, ettei voinut auttaa ja lähetti minut psykiatriselle sairaanhoitajalle. Tämä totesi, että olin liian hyvässä kunnossa psykiatriseen hoitoon ja lähetti minut Helsinki Mission nuorten kriisipisteeseen. Kaupungin perhetyössä taas oltiin sitä mieltä, että minun oli päästävä hoitoon. Minun lisäkseni perhetyöntekijä otti yhteyttä potilasasiamieheen. Sain hoitokontaktin kesäksi psykiatrian poliklinikalle, josta sain puoltavan lausunnon yksityisterapiaa varten. Samalla jouduin ulos nuorten kriisipisteestä.
Jo terapeutin etsiminenkin on kallista lystiä, eikä sitä varten saa taloudellista tukea. Minulle sanottiin, että suuntauksella ei ole väliä, vaan tärkeintä on, että terapeutin kanssa synkkaa hyvin. Myöhemmin olen ajatellut, että ei se välttämättä ihan niinkään ole.
Puhelimessa terapeutti kuulosti mukavalta, ja pian tein päätöksen käydä hänellä. En jaksanut etsiä pidempään. Aloitin terapian elokuussa. Vaikka siihen saa tukea, omavastuuosuudesta huolehtiminenkin on pienituloiselle enemmän kuin tarpeeksi. Kävin siellä vain kerran viikossa, vaikka terapeutin mielestä olisi tarvittu kaksi kertaa. Kokonaiset istunnot saattoivat kulua väitellessä siitä, kävisinkö yhden vai kaksi kertaa viikossa. Lopulta terapiaan meneminenkin alkoi pelottaa.
Lopetin terapian kahden vuoden jälkeen, ja terapeuttini alkoi soitella minulle perään. Ajattelin, että jos ei osaa käydä edes terapiassa, menee kyllä aika huonosti. Olisin tarvinnut tukea ja positiivisten asioiden vahvistamista, mutta me pengoimme vain lapsuuttani.

Eheyt­tä­vä va­lo­ku­vaa­mi­nen ja kir­joit­ta­mi­nen aut­toi­vat

Toipuminen on ollut vuosien prosessi, mutta nyt kutsun itseäni mielenterveyskuntoilijaksi, en kuntoutujaksi. Minua on auttanut eheyttävä kirjoittaminen ja valokuvaaminen. Sanoilla ja kuvilla olen saanut ilmaistua ja käsiteltyä asioita, joita en olisi muuten saanut ulos itsestäni. Runojen lisäksi kirjoitan blogia. Kirjoittaessa saan oivalluksia elämästä, ja myös oma kehitys piirtyy esiin teksteissä.
Eheyttävä valokuva otetaan kuvattavan ehdoilla. Hän määrittelee, kuinka haluaa tulla nähdyksi. Valokuvien kautta olen alkanut nähdä itseni ja kehoni uudella tavalla. Olen myös kuvannut yhdessä toisten kanssa Mielen avain -hankkeessa ja Valkonauhaliiton eheyttävän valokuvan kurssilla.
Parisuhde on kestänyt raskaiden vaiheiden läpi. Mieheni on ollut läsnä eri tavoin. Hän on myös avustanut minua kuvien ottamisessa. Häneltä olen oppinut myös olemisen jaloa taitoa, kun olin itse kasvanut tekemisen ja suorittamisen keskellä.
Kehosta huolehtimisesta sekä kehon ja mielen yhteyden vaalimisesta on tullut tärkeää. Käyn säännöllisesti salilla ja lenkillä, harrastan joogaa ja pilatesta, joiden myötä pahat migreenikohtauksetkin ovat hellittäneet.

En ole enää pol­jet­ta­vis­sa tai oh­jail­ta­vis­sa

En ole enää hento ja hauras fyysisesti enkä henkisesti, en poljettavissa tai ohjailtavissa. Aiemmin olin kiltti tyttö ja tein myös paljon myös asioita, joita en oikeasti halunnut. Olen opetellut tervettä itsekkyyttä, olemaan eri mieltä ja sanomaan ei. Ennen ajattelin, että minusta ei ollut mihinkään, mutta nyt olen löytänyt itsestäni sinnikkyyttä ja sitkeyttä. Yritän yhä uudestaan asioita, joiden suhteen olisin luovuttanut aiemmin yhden kokeilukerran jälkeen.
Lapsilukumme on nyt luultavasti täynnä.  En halua enää ottaa uutta riskiä uusista synnytyksen jälkeisistä rankoista kokemuksista. Arki rullaa omalla painollaan. Teen osa-aikaista työtä, koska haluan aikatauluihini väljyyttä ja viettää aikaa mahdollisimman paljon poikien kanssa. Retkeilemme usein luonnossa. On ilo oppia heiltä jatkuvasti uutta.
Teen vapaaehtoistyötä mielenterveyden parissa, niin kirjoittajana ja valokuvaajana kuin vertaistukijana, mutta haluan kiireettömyyden tuntua myös vapaa-ajan projekteihini.»
KUKA?
Saila Turkka
Asuu: Helsingissä, kotoisin Rautalammilta
Työ: Restonomi, taloussihteeri
Perhe: Mies, kaksi poikaa ja koira
Harrastukset: punttisali, jumppa, valokuvaus, kirjoittaminen
TEKSTI: ELLEN TUOMAALA
KUVA: HELI KUMPULA
Julkaistu Mielenterveys-lehdessä 2/2015